Śpiewaj i tańcz
Grupy etnograficzne na terenie Gorców Obyczaj pasterski Rok obrzedowy Zespoły regionalne Związek PodhalanZwiązek Podhalan
„Tradycja jest twoją godnością
twoją dumą,
twoim szlachectwem”
/Wł. Orkan/
twoją dumą,
twoim szlachectwem”
/Wł. Orkan/
Związek Podhalan jest organizacją skupiającą w swoim gronie nie tylko rodowitych Górali, którzy pielęgnują swoją odrębność kulturową i obyczajową, lecz również sympatyków związanych z subregionami zamieszkałymi przez Górali polskich, jednym słowem wszystkich tych, którym na sercu leży dobro i rozwój tych ziem z poszanowaniem tradycji naszych Ojców.
O tym jak szerokie jest oddziaływanie tych idei może świadczyć fakt, że w chwili obecnej należy do niego ponad 5 tysięcy członków, istnieje 75 oddziałów i 9 ognisk w kraju. Związek ma także swoje oddziały akademickie i młodzieżowe.
Naczelnym celem związku jest:
• Służba Ojczyźnie poprzez dbałość o moralny poziom mieszkańców regionu oraz kulturalny i materialny jego rozwój.
• Ochrona duchowych i materialnych wartości krajobrazu i środowiska naturalnego regionu.
Związek realizuje swoje zadania i cele poprzez:
• Pielęgnowanie i rozwijanie oraz dokumentowanie kultury i sztuki góralskiej.
• Tworzenie ośrodków swojszczyzny, oświaty i kultury.
• Organizowanie i prowadzenie zespołów folklorystycznych, form pracy świetlicowej i bibliotekarskiej, wycieczek krajoznawczych, zwalczanie różnych przejawów zła społecznego.
• Popularyzowanie osiągnięć naukowych i gospodarczych związanych z regionem.
• Wydawanie własnych publikacji.
• Udzielanie pomocy kształcącej się młodzieży góralskiej.
• Współpracę z instytucjami i organizacjami o pokrewnych zadaniach społeczno-kulturalnych w kraju i za granicą.
• Zakładanie placówek etnograficznych i muzealnych dokumentujących kulturę regionu.
• Prowadzenie działalności gospodarczej dla uzyskania środków na cele statutowe.
• Organizowanie i prowadzenie imprez kulturalnych, rozrywkowych, sportowych oraz handlowych w celu pozyskania funduszy na realizację zadań statutowych.
Historia Związku Podhalan- jednej z największych i najstarszych organizacji w Polsce jest piękna i bogata. Początki zrzeszania się górali związane są z nurtem XIX wiecznego ruchu regionalnego, który zakładał z jednej strony propagowanie rozwoju ekonomicznego i oświatowego, z drugiej zaś, podtrzymywanie i kultywowanie tradycji regionu. Dzięki takim osobowościom jak Tytus Chałubiński, Władysław Matlakowski, Feliks Gwiżdż, Jakub Zachemski, Bronisław Dembowski, Stanisław Witkiewicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Andrzej Chowaniec, Andrzej Stopka Nazimek, Wojciech Brzega czy Władysław Orkan i wielu innych oczarowanych pięknem regionu podhalańskiego i jego rodzimej kultury, wśród górali zaczęła rodzić się świadomość swojej wartości oraz dążność do jej zachowania i rozwoju. Powstanie związku wyrosło zarówno z działalności powstałego w 1873 roku Galicyjskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, Związku Górali powołanego w 1904 roku w Zakopanem, jak i działającej w Krakowie od 1906 roku, podległej mu Akademickiej Sesji Podhalan.
Trzy pierwsze zjazdy Podhalan odbyły się jeszcze przed I wojna światową. W 1911 roku w Zakopanem, 1912 w Nowym Targu i w 1913 w Czarnym Dunajcu.
Na czwartym z kolei zjeździe, 3-4 sierpnia 1919 roku w Nowym Targu wybrano pierwszy Zarząd Główny ZP z prezesem Jakubem Zachemskim i uchwalono statut- tę właśnie datę formalnie uznaje się za początek działalności Związku. Atmosfera zjazdu była podniosła i patriotyczna, padały postulaty zjednoczenia wszystkich ziem góralskich w jedną całość administracyjną i gospodarczą- jako wielka ziemia podhalańska. Statut Związku zakreślił m.in. następujące cele: utrzymywanie towarzyskiej i duchowej łączności Podhalan, wszechstronne popieranie się wzajemne; praca nad podniesieniem ludu podhalańskiego pod względem etycznym, umysłowym i gospodarczym; utrzymywanie i pielęgnowanie swoistej kultury Podhala, wyrażającej się w mowie, stroju, obyczajach, tańcu, śpiewie, budownictwie itp; otoczenie opieką kształcącej się młodzieży podhalańskiej.
Statut powyższy stwarzał możliwości rozwoju organizacji tym bardziej, że pozwalał na zakładanie ognisk Związku podporządkowanych zarządowi głównemu również i poza Podhalem, dopuszczał wreszcie do Związku nie tylko rodowitych Podhalan, lecz również sympatyków idei.
Do II wojny światowej zjazdy odbywały się rokrocznie w różnych miejscowościach: m.in. Czarnym Dunajcu, Chochołowie, Kościelisku, Bukowinie Tatrzańskiej, Szaflarach, Żywcu, Rabce, Poroninie, Białym Dunajcu, Odrowążu. Miało to jednoczyć Podhalan w jedną rodzinę i propagować ruch regionalny. To właśnie na jednym ze zjazdów- w 1922 roku, w Czarnym Dunajcu Władysław Orkan ogłosił swoje „Wskazania dla synów Podhala”, które do dzisiaj stanowią myśli przewodnie dla działaczy Związku.
W 1928 roku na zjeździe odbywającym się w Kościelisku, po raz pierwszy jako delegat uczestniczył przedstawiciel świeżo powołanego Związku Podhalan w Ameryce.
Przez lata okupacji hitlerowskiej Związek Podhalan działał w konspiracji. Po zakończeniu wojny w 1945 roku sytuacja nie uległa poprawie. Atmosfera polityczna powojennej Polski nie sprzyjała rozwojowi ruchów regionalnych. W 1957 roku w Zakopanem zaczął działać Związek Górali Tatrzańskich, którego zjazd w Zakopanem uznawany jest jako XXIV Zjazd Podhalan. Oficjalnie jednak Związek został reaktywowany w roku 1959, odtąd zjazdy odbywały się już regularnie, co trzy lata.
Od 1973 roku oficjalną siedzibą Związku stał się Dom Podhalański im. Kazimierza Przerwy- Tetmajera i Władysława Orkana w Ludźmierzu i tutaj do dnia dzisiejszego spotykają się na obrady Podhalanie, wybierają zarząd główny i prezesów Związku.
Kolejni Prezesi Związku Podhalan to:
Jakub Zachemski 1919-35,1939, 1945-48
Feliks Gwiżdż 1935-38,
Władysław Stachowiec 1959-64,
Stanisław Bafia 1964-73,
Wincenty Galica 1973-76,
Jerzy Ustupski 1976-79,
Józef Staszel 1979-84,
Andrzej Kudasik 1984-87,
Franciszek Bachleda-Księdzularz 1987-93,
Stanisław Kowalczyk 1993-96,
Andrzej Gąsienica Makowski 1996-2002,
Jan Hamerski 2002- 2008
Maciej Motor Grelok 2008 - nadal.
Związek Podhalan w swojej szerokiej działalności zajmuje się zarówno pielęgnowaniem kultury ziem górskich, wspieraniem rozwoju ekonomicznego jak i propagowaniem dbałości o środowisko przyrodnicze. Niemal przy każdym z oddziałów działa zespół regionalny, ma też Związek własne wydawnictwa.
Poprzez takie działania Związek Podhalan chce przyciągnąć ku sobie ludzi, o których można powiedzieć za Orkanem: „...miej charakter! (...) Ze wsią swoją rodzinną żyj-i daj jej co najlepsze, z duszy swej. Wróć braciom coś wiedzą zdobył. Nie przecinaj korzeni łączących cię z rodzinną ziemią, choćbyś na końcu świata się znalazł.”
Źródło: www.zwiazek-podhalan.pl
