Sing and dance
Grupy etnograficzne na terenie Gorców Obyczaj pasterski Rok obrzedowy Zespoły regionalne Związek PodhalanGrupy etnograficzne
Grupy etnograficzne na terenie Gorców i przyległym tej grupie górskiej:
- Zagórzanie - na północnych stokach Gorców po Olszówkę, Rabę Niżną, Mszanę Dolną i Rzeki;
- Podhalanie - od Obidowej przez Nowy Targ po Harklową i Dębno;
- Górale Szczawniccy - w dolinie Dunajca od Harklowcj po Tylmanową i Zabrzeż;
- Górale Biali - dosyć wąska grupa w dolinie Kamienicy.
STRÓJ
Na stosunkowo małym obszarze Gorców występuje znaczna rozmaitość gwary, zwyczajów, obrzędów i stroju. Góralskie gospodarstwa były samowystarczalne. Odzież sporządzano z domowego płótna, z wełny owiec i ich skór. Sprzyjało to zachowaniu tradycyjnego stroju przez długie lata.
Strój Zagórzan składa się z płaszcza, zwanego hazuką, uszytego z samodziałowego sukna (czarnego lub białego), samodziałych, białych spodni i krótkiego serdaczka bez rękawów z biało wyprawianych skór owczych, który sięga do pasa, a zdobiony jest aplikacjami z zielonej i czerwonej skórki, Serdaczek noszono na koszulę pod hazuką. Skórzane kierpce przywiązane były do stopy rzemiennymi paskami; głowy nakrywano kapeluszami z filcu. Spodnie Zagórzanina mają dwa przypory i są ozdobione haftem, wykonanym włóczką czerwoną lub siwą. W zimie bogatszym gospodarzom służyły za okrycie serdaki i kożuchy. Uzupełnienie stroju stanowiły pasy, zapinane na sprzączki. Strój kobiet - tak codzienny jak i odświętny - był uszyty w całości z płótna domowego. Na codzień Zagórzanki nosiły spodnią spódnicę z białego, grubego płótna, a wierzchnią z farbowanego lub fabrycznej tkaniny drukowanej. Do stroju odświętnego należały: koszula z cienkiego płótna, spódnica z zapaską i fartuch zdobiony dołem haftem. Na plecy góralka zarzucała łoktuskę, a głowę okrywał czepiec. Kobiety bogatsze ubierały się w spódnice i zapaski wełniane lub jedwabne. Fartuchy i czepce wypełniały hafty w postaci gwiazdek, punktów itp. Na nogi wkładano kierpce, a od święta buty z miękkimi cholewami lub sznurowane trzewiki.
Na Podhalu mężczyźni w święta ubierali pod brązową cuchę niebieską kamizelkę, wyszywaną różnokolorową włóczką. W zimie noszono krótkie kożuszki bez rękawów, spinane małymi skórzanymi pętlicami - nazywane serdaczkami. Sukno na odzież powinno być z wełny starych owiec - grube, gęste i dobrze wyfolowane. Wierzchnie okrycie górala podhalańskiego - cucha - jest dłuższa niż w innych regionach i bardziej ozdobiona tzw. ślakami czyli paseczkami z czerwonego sukna. Spodnie z białego sukna zdobią po bokach wąskie pasy wyszywane włóczką. Zimowe kożuchy wyszywane są niebieską i czerwoną włóczką. Na niskich filcowych kapeluszach widnieje włóczkowy sznureczek lub kreza, urozmaicona muszelkami. Istotnym elementem stroju góralskiego są parzenice na spodniach, odmienne dla różnych grup etnograficznych, a na Podhalu szczególnie okazałe. Ubiór góralek na Podhalu jest strojny i bogaty. Noszą cienką perkalową koszulę, pod szyją związaną jedwabną zawłoczką. Na koszulę ubierają gorset jedwabny lub perkalowy w kolorze niebieskim, zdobiony w kwiatki i zapinany na świecące guziki. Jasnoniebieska spódnica z materiału nic ma ozdób. Idąc do kościoła, góralka narzuca na ramiona biały muślinowy szal. Mężatki, zwłaszcza młode, z upodobaniem noszą sznury korali.
Dla stroju Górali Szczawnickich typowe są białe cyfrowane portki z sukna, wyszywane w węzły rycerskie czerwoną lub niebieską włóczką, białe sukmany (gurmany) z samodziałowej wełny, ozdobione licznymi ornamentami, kierpce (u bogatych buty z cholewami) oraz czarny kapelusz z muszelkami i piórem. Bardzo charakterystyczne są zapinane pod szyję kamizelki z granatowego, błękitnego lub pąsowego sukna, wyszywane z przodu i tyłu kolorowym jedwabiem. Często noszą je flisacy lub dorożkarze. Kobiety ubierają fałdowane spódnice, w wielkie kwiaty w żywych kolorach lub jednolite pąsowe; białe muślinowe suto haftowane zapaski, gorsety zapinane na guziki oraz białe koszule. Na szyi noszą korale i paciorki a na głowie jedwabny, amarantowy czepiec z płaskim lub okrągłym denkiem. Na nogach żółte lub czerwone buciki z cholewami. Strój uzupełnia przejrzysty szal rąbkowy.
Górale Biali noszą białe gurmany z samodziałowego sukna, nazywane tu gorczańskimi hazukami oraz białe i szerokie sukienne spodnie z czarnymi lampasami, zdobione w okolicy przyporów w oryginalne węzły rycerskie w kolorze czerwonym (zwłaszcza w rejonie Kamienicy). Ponadto w skład stroju Górala Białego wchodzą: kierpce, kapelusz ozdobiony wąskim paskiem skóry z mosiężnymi gwoździkami, szeroki pas i ciupaga. Kobiety z tych okolic ubierają szerokie, marszczone spódnice w kwiaty oraz gorsety naszywane cekinami a na głowę kolorowe chusty.
Od czasu I wojny światowej ze stroju górali z Ochotnicy zniknęły gunie z szarego sukna, a ich miejsce zajęły kożuszki bez rękawów (serdaki). Zaczęto nosić spodnie sukienne, skórzane kierpce i kapelusze z tzw. białymi kostkami. U kobiet przeważają spódnice z materiałów fabrycznych, gorsety i bluzki, na głowie duże chusty. W porach chłodniejszych kobiety okrywają się wełnianymi pledami. W lecie w święta nosi się szerokie kwieciste spódnice, bogato haftowane koszule i gorsety, wyszywane koralikami i cekinami. Strój uzupełnia sznur czerwonych korali.
- Zagórzanie - na północnych stokach Gorców po Olszówkę, Rabę Niżną, Mszanę Dolną i Rzeki;
- Podhalanie - od Obidowej przez Nowy Targ po Harklową i Dębno;
- Górale Szczawniccy - w dolinie Dunajca od Harklowcj po Tylmanową i Zabrzeż;
- Górale Biali - dosyć wąska grupa w dolinie Kamienicy.
Na stosunkowo małym obszarze Gorców występuje znaczna rozmaitość gwary, zwyczajów, obrzędów i stroju. Góralskie gospodarstwa były samowystarczalne. Odzież sporządzano z domowego płótna, z wełny owiec i ich skór. Sprzyjało to zachowaniu tradycyjnego stroju przez długie lata.
Strój Zagórzan składa się z płaszcza, zwanego hazuką, uszytego z samodziałowego sukna (czarnego lub białego), samodziałych, białych spodni i krótkiego serdaczka bez rękawów z biało wyprawianych skór owczych, który sięga do pasa, a zdobiony jest aplikacjami z zielonej i czerwonej skórki, Serdaczek noszono na koszulę pod hazuką. Skórzane kierpce przywiązane były do stopy rzemiennymi paskami; głowy nakrywano kapeluszami z filcu. Spodnie Zagórzanina mają dwa przypory i są ozdobione haftem, wykonanym włóczką czerwoną lub siwą. W zimie bogatszym gospodarzom służyły za okrycie serdaki i kożuchy. Uzupełnienie stroju stanowiły pasy, zapinane na sprzączki. Strój kobiet - tak codzienny jak i odświętny - był uszyty w całości z płótna domowego. Na codzień Zagórzanki nosiły spodnią spódnicę z białego, grubego płótna, a wierzchnią z farbowanego lub fabrycznej tkaniny drukowanej. Do stroju odświętnego należały: koszula z cienkiego płótna, spódnica z zapaską i fartuch zdobiony dołem haftem. Na plecy góralka zarzucała łoktuskę, a głowę okrywał czepiec. Kobiety bogatsze ubierały się w spódnice i zapaski wełniane lub jedwabne. Fartuchy i czepce wypełniały hafty w postaci gwiazdek, punktów itp. Na nogi wkładano kierpce, a od święta buty z miękkimi cholewami lub sznurowane trzewiki.
Dla stroju Górali Szczawnickich typowe są białe cyfrowane portki z sukna, wyszywane w węzły rycerskie czerwoną lub niebieską włóczką, białe sukmany (gurmany) z samodziałowej wełny, ozdobione licznymi ornamentami, kierpce (u bogatych buty z cholewami) oraz czarny kapelusz z muszelkami i piórem. Bardzo charakterystyczne są zapinane pod szyję kamizelki z granatowego, błękitnego lub pąsowego sukna, wyszywane z przodu i tyłu kolorowym jedwabiem. Często noszą je flisacy lub dorożkarze. Kobiety ubierają fałdowane spódnice, w wielkie kwiaty w żywych kolorach lub jednolite pąsowe; białe muślinowe suto haftowane zapaski, gorsety zapinane na guziki oraz białe koszule. Na szyi noszą korale i paciorki a na głowie jedwabny, amarantowy czepiec z płaskim lub okrągłym denkiem. Na nogach żółte lub czerwone buciki z cholewami. Strój uzupełnia przejrzysty szal rąbkowy.
Górale Biali noszą białe gurmany z samodziałowego sukna, nazywane tu gorczańskimi hazukami oraz białe i szerokie sukienne spodnie z czarnymi lampasami, zdobione w okolicy przyporów w oryginalne węzły rycerskie w kolorze czerwonym (zwłaszcza w rejonie Kamienicy). Ponadto w skład stroju Górala Białego wchodzą: kierpce, kapelusz ozdobiony wąskim paskiem skóry z mosiężnymi gwoździkami, szeroki pas i ciupaga. Kobiety z tych okolic ubierają szerokie, marszczone spódnice w kwiaty oraz gorsety naszywane cekinami a na głowę kolorowe chusty.
Od czasu I wojny światowej ze stroju górali z Ochotnicy zniknęły gunie z szarego sukna, a ich miejsce zajęły kożuszki bez rękawów (serdaki). Zaczęto nosić spodnie sukienne, skórzane kierpce i kapelusze z tzw. białymi kostkami. U kobiet przeważają spódnice z materiałów fabrycznych, gorsety i bluzki, na głowie duże chusty. W porach chłodniejszych kobiety okrywają się wełnianymi pledami. W lecie w święta nosi się szerokie kwieciste spódnice, bogato haftowane koszule i gorsety, wyszywane koralikami i cekinami. Strój uzupełnia sznur czerwonych korali.
